در این پایان نامه سعی بر آن شده است که علاوه بر معرفی انواع قراردادهای نفتی، تاکید اهم به نوع خاصی از قراردادهای نفتی با عنوان بیع متقابل نموده است که در آخر نیز به معایب و مزایای این نوع قرارداد می‌پردازیم و نهایتا پیشنهاداتی را عرضه می‌نماییم و همچنین به سوالاتی در حین فصول پاسخ داده می‌شود مثلا چه نوع قراردادی می‌تواند برای طرفین سودمند و همزمان از نظر سیاسی برای کشور مناسب باشد؟ که در پاسخ می‌توان به طور خلاصه گفت به سادگی این امر امکان‌پذیر نمی‌باشد و در واقع هر قراردادی مزایا و معایب خاص خودش را دارد که این امر وابستگی زیادی به فن مذاکرات برای تعیین مواد و شرایط موجود در قرارداد دارد.
بنابراین در نهایت می‌توان گفت هر دولتی باید از نظر سیاسی قابل قبول‌ترین قرارداد را که همزمان از نظر منافع بلند مدت اقتصاد ملی نیز مناسب است پیدا کند.
این پایان نامه شامل ۲ بخش می‌باشد. بخش اول که از دو فصل تشکیل شده است با عنوان تاریخچه سیر تحول نفت: فصل اول) تحولات سیاسی و تاریخی و حقوقی نفت و فصل دوم) سیر قراردادهای نفتی ایران و بخش دوم با عنوان بیع متقابل و اثرات آن از بررسی ساز و کار و ماهیت بیع متقابل در فصل سوم و نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اهمیت منافع ملی با توجه به قراردادهای بیع متقابل در فصل چهارم تشکیل شده است. و در آخر با توجه به مباحت عنوان شده پیشنهاداتی عنوان می‌شود و نهایتا از کل مبحث نتیجه‌گیری می‌شود. در انتها به به یکسری از قوانین مرتبط در متن اشاره می‌گردد.
بیان مسأله
همانطور که می‌دانیم قراردادهای بای بک (بیع متقابل) یک نوع از قراردادهای مرسوم نفتی می‌باشد که بیشتر در حیطه نفت و گاز و ذخایر مرتبط با آنها به کار برده می‌شود و تا زمانی که این ذخایر موجود باشند بحث در این دایره ادامه خواهد داشت. قرارداد بیع متقابل توافقی می‌باشد که به موجب آن کلیه سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی لازم پیش بینی شده و عملیات اکتشاف و یا بهره برداری را در مقابل اخذ اصل سرمایه و میزان معین سود که از فروش نفت و گاز استخراج شده توسط شرکت ملی نفت ایران انجام می‌پذیرد را به انجام می‌رساند. روش بای بک در ایران به عنوان یک شیوه سرمایه گذاری‌ای که در واقع فرم اصلاح شده از بای بک در سایر کشور‌ها است می‌باشد که به تناسب منافع و احتیاجات کشور و ایجاد شوق و انگیزه برای شرکت‌های نفتی خارجی برای سرمایه گذاری در ایران (و به تبع آن آوردن تکنولوژی خود) مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که با توجه به کاهش قیمت تمام شده اجرای پروژه‌ها و سرمایه گذاری‌ها فرصت مناسبی برای صرفه‌جویی در هزینه کرد ذخایر ارزی و اجرای پروژه‌های صنایع نفت و گاز کشور در قالب قراردادهای بیع متقابل (بای بک) ایجاد شده است.
پرسش اصلی تحقیق

1. ساز و کار قراردادهای نفتی بای بکی که ایران در صنایع نفت و گاز خود جهت بهره برداری میادین نفتی به کار می‌برد چیست؟
2. تاثیر قراردادهای بای بک با توجه به تحریم ایران چگونه می‌باشد؟
3. تفاوت‌‌های قرارداد بای بک با عقود حقوق مدنی ایران چیست؟

فرضیه ها
در عرصه بین‌الملل قراردادهای مختلفی منعقد می‌گردد. یکی از عقود مهم قراردادی بای بک (بیع متقابل) می‌باشد و با توجه به کاهش قیمت نفت فرصتی مناسب برای انعقاد قراردادهای بیع متقابل ایجاد شده است و با توجه به تحریم‌های اقتصادی دول خارجی با انعقاد این دسته از عقود می‌توانند تحریم‌های اقتصادی را دور بزنند.
اهداف تحقیق
بررسی چارچوب این قرارداد که تقریبا قراردادی نسبتا جدید در صنایع نفت و گاز می‌باشد.
تاثیر کاهش این نوع قراردادهای در تولید نفت با توجه به تحریم‌ها.
بررسی شرایط اساسی و ویژگی این قرادادها(بای بک).
بررسی ماهیت قراردادها (بای بک) که اصولا مدت زمان آن بسیار کم است.
فصل اول: تاریخچه صنعت نفت ایران
مبحث اول: تاریخچه نفت
از نظر تاریخی قراردادهای بین‌المللی اکتشاف و بهره‌برداری از مخازن نفتی شاهد تغییرات مهمی بوده‌اند. اولین لایه‌های دارای نفت در بخش زمین شناسی، به طور جدی بین مرزهای ایران و ترکیه مورد بررسی و مشاهده قرار گرفت. دبلیو.کی.لافتوس^[۱۳] در مرداد سال ۱۲۳۴ (اوت سال ۱۸۵۵) در انجمن زمین شناسی لندن شرکت کرد. وی یکی از دانشمندان زمین شناسی بود که در شناسایی مناطق نفت خیز بخش مرزی ایران و ترکیه شرکت داشت، او در مسافرت‌های زیادی که به ایران داشت اولین بار بوی نفت را در منطقه‌ای وسیع در مسجد سلیمان کشف کرده بود. تاریخچه نفت در ایران کمتر از یک قرن می‌باشد ولی به وجود آمدن نفت به عنوان صنعت در سال ۱۸۵۴ رخ داد. در ابتدا به معرفی نفت می‌پردازیم که بدانیم این ماده حیاتی و با ارزش چیست:
گفتار اول: سیر تکامل نفت
نفت در لغت به معنی رطوبت داشتن است ولی مونسیو دورم^[۱۴]رئیس مدرسه علوم عالی پاریس مدعی است که اکدی‌ها^[۱۵] کلمه نفت را از فعل پنتو به معنی افروختن گرفته‌اند.^[۱۶] نفت مایعی است که منشاء آلی فسیلی دارد و از دو ماده کربن و هیدروژن تشکیل شده است و همین ترکیب کربن و هیدروژن است که باعث اطلاق مواد هیدروکربنی به مواد نفتی می‌گردد.
بند اول: طرز به وجود آمدن نفت
بقایای حیوانات و نباتات ریز و شناوری که در آب دریاها و اقیانوس‌

ها زندگی می‌کنند که پلانکتون نامیده می‌شوند در لایه‌های رسوبی زمین و انجام فعل و انفعالات شیمیایی در زیر زمین به علت فشار و حرارت زیاد نفت را به وجود می‌آورند و در خلل و فرج بعضی از لایه‌های پوسته زمین جمع می‌گردند. این لایه‌ها که نفت در آنها جمع می‌گردد، در طبقات سنگهای آهکی متخلخل و سنگهای ماسه‌ای قرار دارند، که آنها را اصطلاحات مادر سنگ یا لایه نفت زا می‌نامند.
بند دوم: زمین شناسی نفت
به طور کلی نفت و گاز منشاء طبیعی دارند و نتیجه فعل و انفعالاتی هستند که بر باقی مانده‌های گونه‌های ویژه‌ای از موجودات زنده دفن شده (پلانکتون‌ها) در میان رسوبهای ناحیه‌های دریایی (برخی رودها، دریاها، دریاچه‌ها، خلیج‌ها و نواحی عمیق اقیانوسی) اتفاق افتاده است و دو عامل مهم زمان و گرما نقش اساسی و مهمی را در تبدیل این بازمانده‌ها به نفت و دیگر هیدروکربنها –که فرآیندی زمان بر و پیچیده است- را دارند و همچنین محیط کف دریا باید به اندازه لازم احیاء کننده باشد تا از اکسید شدن مواد آلی جلوگیری شود.
بخش اعظمی از هیدروکربن‌های طبیعی به علت کراکنیگ، کروژن^[۱۷] برخاسته از گرمای زمین (ژئوترمال) تولید می‌گردد، همان طور که گفته شد برای به وجود آمدن نفت وگاز وجود مواد آلی فراوان و تشکیل کروژن در هنگام دیاژنز رسوبات ضروری می‌باشد. مادر سنگ سنگی است که به مقدار کافی کروژن داشته باشد. هر چه میزان کروژن در مادر سنگ بیشتر باشد توانایی بیشتری برای تولید هیدروکربن وجود دارد.
بند سوم: ذخایر نفتی
از کل ذخایر موجود در جهان ۲۱ درصد آن در نیمکرده غربی و ۷۹ درصد آن در نیمکره شرقی وجود دارد. کشورهای عضو اوپک بیش از ۷۰ درصد و حوزه‌های اطراف خلیج فارس به تنهایی ۶۰ درصد ذخایر کل دنیا را در اختیار دارند. سهم ذخایر نفتی کشورهای اوپک از ۶۰/۶۹درصد کل دنیا در سال ۱۹۸۵ به ۱۰/۷۴ درصد در سال ۱۹۸۸ رسید. (بررسی مسائل خلیج فارس ملکپور) طبق آخرین بررسی‌های به عمل آمده کل ذخایر نفتی ایران حدود ۳۸۲ میلیارد بشکه می‌باشد که قسمت عمده آن در نواحی جنوب غربی کشور واقع است که تنها ۲/۹۵ میلیارد بشکه آن به صورت بازدهی اولیه و ثانویه قابل استخراج است. در نتیجه ایران تقریبا ۳/۹ درصد از کل ذخایر نفتی جهان را شامل می‌شود. (وزارت نیرو، ترازنامه) هم اکنون از ۶۴ میدان نفتی در خشکی ۶۱ میدان آن در حوزه عملیات مناطق جنوبی (خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد) و سه میدان دیگر آن در نفت شهر (کرمانشاه)، سروستان و سعادت آباد (فارس) قرار دارند. بزرگترین میادین نفتی در آغاجاری، مارون، گچساران و اهواز قرار دارند. در فلات قاره نیز ۱۷ میدان نفتی کشف و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است که میزان کل نفت خام موجود این میادین حدود ۳۹ میلیارد بشکه برآورد شده است که در حال حاضر حدود ۵/۸ میلیارد بشکه یعنی ۸/۲۱ درصد آن قابل بهره‌برداری است.
به تازگی در نواحی شرق دریای خزر نیز منابع نفت و گاز کشف گردیده است. به طور مثال تولید داخلی انرژی ایران، ۵/۱۴۵۴ میلیون بشکه در سال ۱۳۷۰بوده است که ۶/۸۵ درصد آن نفت خام، ۲/۱۳درصد آن گاز طبیعی، ۸/۰درصد آن برق هیدروالکتریک و ۴/۰درصد آن ذغال سنگ و دیگر منابع انرژی زا می‌باشد.
گفتار دوم: کاربرد نفت و مشتقات نفتی
نفت علاوه بر تامین انرژی حرارتی و مصارف خانگی کاربردهای مختلف در بخشهای صنعتی، کشاورزی و خدمات دارد که از جمله موارد استفاده نفت و مشتقات نفتی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱- سوخت، وسیله روشنایی و گرما.
۲- قیر، به صورت ملاط در ساختمان ها.
۳- از لحاظ پزشکی و طبی به طور مثال برای معالجه زخم‌ها و درمان مرض‌های عفونی چون وبا و سل و روماتیسم. مثلا نفت سیاه و سفید برای درمان سرماخوردگی و مارگزیدگی در مازندران در گذشته بکار میرفته است.
۴- در بهم پیوستن و سوار کردن قطعات جواهر در ساختن مجسمه‌ها و تزئین آنها و ظروف و کارهای دستی.
۵- مهم ترین و بیشترین استفاده از نفت و مواد نفتی در جنگل‌ها بوده است.
۶- به گفته یک تاریخ نگار رومی (مارسلینوس) ایرانیان در زمان ساسانی، در نبرد با رومیان برگهای گیاه مخصوصی را به روغن آغشته می‌کردند و ماده دیگری به نام نفتا به آن می‌افزودند آنگاه تیرهای خود را به آن آلوده کرده و پس از آتش زدن به سوی دشمن رها می‌کردند این تیرها به هر کجا که می‌رسید آتش می‌زد و می‌سوزاند.^[۱۸] زیرا اگر تیرها آغشته به نفت نبودند هنگام پرتاب خیلی سریع خاموش می‌شدند.