فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه و بازار قسمت دهم

 

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی
زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

از دولت سر(به لطف کسی، از برکت وجود کسی)

بدن نما-جامه ای که بدن از پشت آن دیده شود-آیینه ای که تمام بدن را نشان دهد

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن
توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

حرف پوچ-سخن بی معنی

 

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

 

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

 

چک و چانه زدن-چانه زدن-وراجی کردن-مذاکره ی فراوان کردن

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

چین خوردن-چروک شدن

 

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

اهل بخیه(وارد در کار، اهل فن)

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی

 

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

رساندن-خبر یا اطلاعاتی را محرمانه به کسی دادن

 

آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

خلاص-تمام شد-مُرد

از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

دود گرفتن-پُک زدن
پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء
روده گشاد کردن-سکسکه کردن

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان

تفنگ در کردن-تیراندازی با تفنگ

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر
از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)
چراغ باران-چراغانی
 

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)
تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

آش پختن برای کسی-کسی را برای آزار کسی برانگیختن-برای کسی توطئه‌ای ترتیب دادن
خال مَخال-خال خال

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن

آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

دو رگه-از دو نژاد محتلف

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

چیلک دان-چینه دان

 

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

 

پف کرده-بادکرده-ورم کرده

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

خودمانی-صمیمی-یکدل

دو کرپا-چمباتمه

ذِله کردن-ذله آوردن

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

چینی بند-چینی بند زن

دست انداختن به روی چیزی-چیزی زا غاصبانه تصرف کردن
بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن
توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

باج سبیل-چیزی که به ناحق به اشخاص قلدر و مقتدر باید داد

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن
دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

پوست هندوانه زیر پای کسی گذاشتن-کسی را با تحریک حس غرورش به خطر انداختن
 

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

دَدَر-بیرون-کوچه

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران

الانه-همین حالا-هم اکنون

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

چِک کشیدن-حواله کردن با بانک به وسیله ی چک
پَخ-مسطح-بی ژرفا

چوچول باز-دغل-بی حیا

خیره-بی شرم-پر رو

زیر دل زدن-تهوع آوردن

حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

 

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

خندیدن تو روی کسی-به کسی که بسیار گستاخ است می گویند

حاشا کردن-نگا. حاشا زدن

در ثانی-ثانیا-دوم

به دو دو افتادن-گود رفتن چشم بر اثر ضعف یا بیماری
ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

چش-چشم

اجل معلق-مرگ ناگهانی

بوق سگ-بسیار دیر وقت

 

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

خالی بند-چاخان-دروغ گو

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

 

از جنس چیزی بودن

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو
در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

پر و پا دادن-اتفاق خوبی افتادن

 

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند
حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

دو پا-انسان

جاده کشیدن-راه درست کردن

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

دماغ چاقی-احوال پرسی

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

آب برداشتن-هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن
بَهمان-فلان

 
آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

 
آیَم سایَم-گاه‌کاهی

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

 

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)
آخر و عاقبت-نتیجه‌ی خوب

پرداختی-مبلغ داده شده

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

باد کردن-به فروش نرفتن-کسی را به کاری سخت برانگیختن

 

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

 

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

بار فروش-فروشنده ی میوه و خواربار در میدان

زیر زبانی-یواش و آهسته-سخنی که از روی بی میلی گفته می شود
بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم
تیر کشیدن-درد کردن عضوی از بدن
زار زار-گریه ی شدید

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

دک کردن-از سر وا کردن

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

خبر چین-سخن چین-جاسوس

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

چاره ساز-خداوند

 

 

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن
چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

خوش قواره-خوش اندازه-متناسب
بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

 

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

چله ی زمستان-سرمای سخت

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

تو دل کسی رفتن-به کسی حمله کردن-با اعتراض به کسی پاسخ دادن

 

 

دست مزد-اجرت-مزد کار

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

تره بار-میوه ها و سبزی ها

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

دیر فهم-کند ذهن-کودن

خوشی زیر دل کسی زدن-به بخت خود پشت کردن-موقعیت خوب را با ندانم کاری از دست دادن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

تقاص پس دادن-تاوان پس دادن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

 

دانه دانه-یک یک

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن
توپ مروارید-توپ بزرگ در ارگ تهران که در گذشته زنان در روز چهارشنبه سوری از زیر آن می گذشتند تا بخت شان گشوده شود

دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

خیار چنبر-نوعی خیار
 

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است
جُنگ-کتابی که نوشته های گوناگون از نویسندگان گوناگون در آن باشد

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

چوروکیده-پر چین و چوروک
 

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

دو زار-دو هزار-دو قران-دو ریال

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

 

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

 
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

چهار دستی-فراوانی
 

پیشاب-ادرار

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

 

 
پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

خبر داغ-خبر بسیار مهم

از سر نو(دوباره)

ریپ آمدن-فخر فروختن-به دروغ بر خود بالیدن

 
به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن

زپرتو-ضعیف-بی دوام

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

بمیرم-قربان بروم

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

 

بی رگ-بی غیرت-بی حس
بغل پر کن-دختر یا زن چاق
پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

پخش-پراکنده

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

به خدا سپردن-برای کسی آرزوی امنیت در پناه خدا کردن

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

 

تنگ دل کسی نشستن-بسیار نزدیک کسی نشستن-از کسی جدا نشدن

پَس-ناجور-خراب

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

رو به راه کردن-آماده و مهیا کردن

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

 

در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

افتاده(فروتن، متواضع)

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست
چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

آرد خود را بیختن و الک را آویختن-کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست

 

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

جاشو-باربر
تنبان درآر-بی حیا-دریده

با متانت-با وقار

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

روز هفتاد هزار سال-روز قیامت

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

 

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

پر و پاچه ی کسی را گرفتن-بر کسی خشم گرفتن-به کسی دشنام دادن

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

دست به جیب-بخشنده-خرج کن

از بز حرام‌زاده‌تر(سخت‌گریز و حیله‌گر)

چار نعل-به سرعت-به تاخت

تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده

تخت و تبار-خوب و رو به راه

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

باب شدن-معمول و رایج شدن

داغان کردن-از هم پاشاندن-متفرق کردن
پزا-زود پخت شونده

 

تُف به دهن-حیرت زده

راپرت-گزارش-خبر

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

خدا به دور-پناه بر خدا

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)

دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن
آب رفتن-بی‌اعتبار شدن-کوچک شدن
حمالی-کار مفت و مجانی-کار پر زحمت

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)
تره بار-میوه ها و سبزی ها

 
 

خاطرجمع شدن-مطمئن شدن

 
 

خایه-بیضه-جرات

 
چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

دور-بار-دفعه-نوبت

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

تو ریختن دل-سخت نگران شدن و ترسیدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

چانه-گلوله ی خمیر نان

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

ذلیل‌شده

دست پیش-گدا

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

 
درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

بوق سگ-بسیار دیر وقت

پدر زن سلام-نخستین دیدار داماد در خانه پدر زن
خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

بند-ریسمان-طناب-رشته

 

چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن
روی چشم-اطاعت می شود !

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی
انگشت زدن(انگشت در چیزی فرو بردن، امضاء کردن با اثر انگشت)

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

اخت شدن با کسی(مانوس شدن با کسی)

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

تریت- تلیت
تا-توانایی
از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

حساب و کتاب از دست کسی خارج شدن-اداره و نظم امور از دست کسی در رفتن

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

آب آتش مزاج(می سرخ)