مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 76

دست به چماق-چماق در دست-آماده ی چماق زدن

چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل
حَب-قرص

دست و پا کردن-فراهم آوردن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

 
جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

خودم جا، خرم جا-تکیه کلام کسانی که همه چیز را از دریچه ی منافع شخصی می بینند. من که دارم گور پدر بقیه
حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

دوره-مهمانی-زمانه

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

رضا شدن-راضی شدن

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

توجیهی-برنامه های توضیحی

اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)
پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

ده مرده حلاج بودن-بسیار زرنگ و کاری بودن

آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)
خلق الله-مردم
تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

بازار کوفه- بازار شام

 

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

چوب شدن-ساکت و بی حرکت شدن-از ترس یا تعجب بر جای ماندن

این سفر(این بار)

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن
بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

راحتی-دمپایی

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن
جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست
حرف بی ربط-سخن نامربوط

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

چِخی-سگ

امن و امان(بدون بیم و هراس)

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)

 

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

در هم رفتن-در فکر فرو رفتن-خشمگین شدن

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن

پیمانی-استخدام غیر رسمی

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن

خجالت دادن-کسی را شرمسار کردن

رودرواسی-رودربایستی

دهن کسی آب افتادن-به طمع افتادن-میل شدید پیدا کردن

چرکوندی-لکه دار کثیف

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

زیر شلواری-زیر جامه
زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

 

 

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

ابوقراضه-ابوطیاره

ژوری-هیئت داوران

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

پیسی-بد رفتاری-آزار

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

از شیر مادر حلال‌تر(چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست)

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

چس خور-آدم خسیس-بخیل

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده
زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان
دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

 

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

دُم ِ هم کردن-مطابق یکدیگر کردن-دو کناره ی چیزی را بر هم نهادن

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

 

ته آواز-صدای نسبتن خوب

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

آواز دهل(چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است، نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد)
چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

زهره ترک کردن-سخت ترساندن-از وحشت به حال مرگ انداختن

دوا خور کردن-عرق خور کردن-مسموم کردن

از خرس مویی کندن(از مردم خسیس چیزی درآوردن، هرچند ناچیز باشد)

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی
زنبور زدن-نیش زدن زنبور

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

چاییده-سرما خورده-زکام گرفته

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

خرت و پرت-اثاثه ی کم بها-خرده ریزه

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

باجناغ-دو مرد که دو خواهر را به زنی گرفته باشند-همریش

 

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

 
 

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

 

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز
جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن
داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

 

چیل-آدم بد بیار

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

حاجی ارزانی-گران فروش

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل
چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب
زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

پیش کردن در-بستن در

 

 

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

چارچار زدن-بی حیایی کردن

تند-بسیار تلخ و تیز-سخت و شدید-پر رنگ

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

 

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

 
چار چشم-کسی مه عینک می زند
آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

اخ و تف کردن(آب دهان بیرون افکندن)
چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

باد گلو زدن-آروغ زدن

چیله جمع کردن-گردآوردن چیله

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

حساب بالا آوردن-بدهکار شدن

از حال رفتن(بی‌حال شدن، غش کردن)

ریختن توی دست و پا-فراوان یودن-همه جا پیدا شدن

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

خدا برکت بده-نگا. خدا برکت

بی دست و پا-بی عرضه-پخمه

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

 

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)

 

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

زیر شلواری-زیر جامه
خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش

پخته-با تجربه-دنیا دیده

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن
زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد
در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

 
دانشگاهی-کسی که در دانشگاه کار می کند-اعضای هیات علمی

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

 

خشک شدن شیر کسی-به کسی که زیاد حرص می خورد و جوش می زند می گویند
پیاده روی-راه پیودن با پای پیاده

خواربار-ارزاق-خوراک

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

تسویه حساب-تلافی-پاک کردن دل خوری

 

اسم شب-کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب
حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

 

 

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن

زبر-خشن-غیر لطیف

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

 

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

خاطر جمع-مطمئن

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

بمیرم-قربان بروم

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

روی کسی به زمین افتادن-شرمسار شدن به علت رد شدن تقاضا

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

دو سر قاف-دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

 
 

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن
به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف
اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

 

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن
در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

خر بی یال و دم-احمق-نادان

بد لعاب-بد گوشت-بد خلق

دولابچه-کمد کوچک

دهنه سرخود-بی بند و بار

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

 
از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد
اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)
خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

 

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

ازرق-چشم زاغ

الحق-به‌راستی-حقیقتن

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا
اخلاق سگی(تندخویی بیش از اندازه، ناسازگاری با همه)

 

جا آمدن حواس-به هوش آمدن
حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

 
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

رسانه-وسیله ی ارتباطی

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)

پیش پیش-جلو جلو

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند
 

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

 

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

تو بمیری-سوگندی در مقام تهدید

زبان به دهان کسی گذاشتن-به کسی حرف یاد دادن-حرف توی دهان کسی گذاشتن
چارخانه-شطرنجی
توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

خوش آب و رنگ-سرخ و سفید چهره-زیبا و ملیح

بالای منبر رفتن پشت سر کسی-از کسی غیبت کردن-پشت سر کسی بد و بیراه گفتن

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

 

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی
بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن