مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 436

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

خالی بند-چاخان-دروغ گو

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن
 

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)

دله دزدی-عمل دله دزد

اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

الانه(همین حالا، هم اکنون)

درب و داغان شدن

پت و پاره-ژنده-فرسوده

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

خُل-آتش زیر خاکستر-خاک و کثافت

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

 

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

دوا خور-معتاد به الکل
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

 

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن-از باران به ناودان پناه آوردن

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

ذلیل‌شده

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

زیاده روی-افراط-اسراف
با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

خوش بنیه-سالم و قوی

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن
خش افتادن-خراش افتادن
از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن

دو به دو-دو تا دو تا

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا
بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

چال کردن-گود کردن-دفن کردن-به خاک سپردن

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

پا سوز-عاشق شیفته

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

 
بالینی-کلینیکی

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

زار زدن-سخت گریه کردن

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

دزدیده-دزدکی

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

پیاز خرد نکردن به ریش کسی-از کسی ترسی نداشتن-به کسی اعتنایی نداشتن

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

آدم بی‌سر و پا-متضاد آدم درست‌وحسابی

 
خم شدن-دولا شدن

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

 

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

پشتک-پرش از پشت

جاری-زن برادر شوهر

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

 

خاله خواب رفته-آدم شل و بی حال و وارفته

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

در دست-آماده-حاضر

از بن ناخن(ذخیره، بندگی، اطاعت)

رو انداز-لحاف

چوب بندی-داربست

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن

خدا نگهدار-خدا حافظ

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
 

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

حبف و میل-ریخت و پاش

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

بی اشتها-بی میل به غذا

خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن
آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

تته پته-لکنت زبان

 
آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن
تو سری-تحمیل نظر به کسی با تحقیر و برای تنبیه

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی
آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)
پُر پشت-انبوه-بسیار روییده

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

خیک آسمان پاره شدن-کنایه از بارش تند و سیل آسا

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن
تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

 
تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

 

داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن
جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد
بد سیرت کردن-به دختری تجاوز کردن-بی عصمت کردن
درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

دهن بسته-حیوان

بِر و بِر-زُل-نگاه یکریز

اجابت کردن معده-قضای حاجت

 
پوست پیازی-نازک و بی دوام

 

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

پر و بال-امکان-فرصت
جا به جا-فورن-کسی که از جایی به جایی منتقل شود
دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون
دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

 

دو دستی-با هر دو دست
 

دست و بال کسی تنگ بودن-تنگدست بودن-فقیر بودن

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

روی خود کشیدن-رو کشیدن

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

 

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

رفتن و کشک خود را ساییدن-پی کار خود رفتن و فکری به حال خود کردن

اختر در پیراهن کردن(بی قرار کردن)
پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

چپو-غارت-تاراج

دم بازی-چاپلوسی-تملق

آستین از دهان برداشتن(خندیدن)

تن در دادن-به کاری حاضر شدن-انجام کاری را پذیرفتن
جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

زیر تشکی-رشوه

دالبُر-بریده چون دال-منحنی وار بریدن

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

ریزه خورده-خرده ریزه-وسایل کم بهای خانه

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

دست دادن-پیش آمدن

تپه گذاشتن-بول کردن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

 

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن
به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

آن سفر-آن بار-آن دفعه

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

 

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

دق دلی-دق دل

خوشگلک-با خوشگلی اندک

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری
دیم کاری-کشاورزی دیم

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

بد اخم-عبوس و ترشرو

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

پای کسی جایی بند نبودن-هیچ اعتباری نداشتن

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

 

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

دزدی گرگی-دله دزدی
دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند
 

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

پر ادعا-متکبر-از خود راضی-قمپز در کن

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

تفنگ کشیدن روی کسی-با تفنگ به سوی کسی نشانه گرفتن

چله-چاق-چرب و چیلی

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

زهرحند-خنده ی تلخ و از روی خشم
دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن(از دارایی دیگران بخشیدن)

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

 

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)
آلکلی(معتاد به الکل)

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار
رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن-حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن

روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن
خوش دست و پنجه-نگا. خوش دست

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

الحق(به‌راستی، حقیقتن)

 
به ته دیگ خوردن کفگیر-بی چیز شدن-تمام شدن سرمایه
خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

زیر سری-بالش-متکا

جِر خوردگی-بریدگی-پارگی
الفرار(گریز، بگریز !)

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن
جیم الف جا-آدم ریزه میزه

چَک-سیلی-کشید
خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت

از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

چغاله بادام-بادام نارس

 
دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد

زیگزاک رفتن-به چپ و راست پیچیدن-مستقیم نرفتن
خراشه-تراشه-خرده ی چوب

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

خوب-کافی-بسیار

دم دما-نزدیک-حدود-حوالی

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

بقچه بندی-ران چاق

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز
خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

پیه آوردن-چاق شدن

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

راستکی-واقعی

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

 

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

تو سی خودت، من سی خودم-از تو به خیر و از ما به سلامت

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز
چینی بند-چینی بند زن
خارج از حد-بیش از اندازه

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

دزد و دغل-نادرست و مکار

 

ارزانی-بخشیدن-دادن

چادر سر کردن-چادر پوشیدن

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

آی زرشک-آی زکی

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
ددر برو-نانجیب-زن بدکاره

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است
دار کشیدن-دار زدن

تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

زیر سری-بالش-متکا

تند-بسیار تلخ و تیز-سخت و شدید-پر رنگ
جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

 
به حق پیوستن-مردن

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید
پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

از جگر گذشتن-نامردی کردن

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

آشی بودن زندگی-نامساعد بودن حال و احوال

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا