برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 325

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

خوش مسلک-خوش روش-نیکو طریقت
 

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

زیر سبیلی در کردن-زیر سبیل در کردن

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

راه کج کردن-مسیر خود را تغییر دادن-منصرف شدن

زیر گوشی در کردن-زیر سبیل در کردن

اجابت کردن معده-قضای حاجت
حرام و حرس-ریخت و پاش
 

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه
چین خوردن-چروک شدن

درس گرفتن-پند آموختن-عبرت گرفتن

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن
احتیاطی-نجس-ناپاک

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

از قدیم ندیم‌ها-از گذشته‌های دور

 

 

 

اُق زدن-بالا آوردن

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

دلبخواهی-دلبخواه

 

رکاب کش-به تاخت-با سرعت

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

جزوه-کتابچه-دفترچه

 

بی سکه-بی اعتبار
خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

دلسرد کردن-ناامید کردن

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

 

پرداختی-مبلغ داده شده

جِر خوردن-پاره شدن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش
 

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

 
خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن
خاکه-خرده ی هر چیزی

 

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها
بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

آدم-نوکر

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

 

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه

اوت کردن(بیرون انداختن، بیرون کردن)

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

تخته زدن-پنبه زدن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

الانه(همین حالا، هم اکنون)

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف
بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند
خانه به دوش-بی خانمان-آواره

خُردینه-بچه ی خردسال

انسان بودن(شریف و درست بودن)
از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)
به حول و ولا افتادن-دستپاچه و مضطرب شدن-به تلاش و تقلا افتادن

آتش‌پا(فرز و چالاک، بی قرار)

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

 

ابرو نازک کردن-ابرو تنگ کردن
رج کردن-رج بستن

آکله فرنگی-سیفلیس
دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن

ابرو انداختن-ابرو آمدن

پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن

دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن
ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

پِت پِت-بالا و پایین رفتن شعله ی چراغ

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

با کسی سرشاخ شدن-با کسی در آفتادن

حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

پِت پِت-بالا و پایین رفتن شعله ی چراغ

زیاده روی-افراط-اسراف

بید خورده-کهنه و فرسوده

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

 

باد به غبغب انداختن-تکبر کردن-خودخواهی نشان دادن

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

 
خاکی-فروتن و متواضع

پس خور-آن که بازمانده ی غذای دیگران را می خورد

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

 

بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

درگذشت-مرگ

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن
از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

 
آگوز-لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر

جیش-ادرار در زبان کودکان

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

 

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن
بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری
آی زرشک-آی زکی
خروار-کنایه از مقدار زیاد
درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

جرینگ-صدای سکه های پول

 

دُم در آوردن-گستاخ شدن-پر رو شدن-جرات یافتن

تو پر-دارای اطلاعات زیاد-آدم سنگین

 

چشم چران-کسی که چشمش به دنبال زیبارویان باشد

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

بیسار-فلان
خلاص کردن-تمام کردن-کشتن
جور به جور-نگا. جوراجور

پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

 

دسته هاون-استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون

به حق پیوستن-مردن

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

 

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

داو-نوبت بازی

پشک انداختن-قرعه کشیدن

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

بی اشتها-بی میل به غذا

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

 

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

خفه خون-خفقان

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

 

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

ابرو انداختن-ابرو آمدن

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن
دو شاخ-دارای دو شقه

بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن
حالی شدن-فهمیدن-درک کردن

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

پیچ و مهره ی کاری در دست کسی بودن-کاری تنها از عهده ی او بر آمدن
تُف به دهن-حیرت زده
دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

جز جگر زدن-نفرینی است به معنی به بلا گرفتار شدن-دل سوختن بر اثر اندوه و مصیبت

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

بَهمان-فلان

 
زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

از کار در آمدن(آزموده شدن، نتیجه دادن)

جاگرم کردن-در جایی ماندن

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

 

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن
دوا خور-معتاد به الکل

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

 

خان خانی-پر هرج و مرج-ملوک الطوایفی

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

 

خوش اندام-خوش هیکل-خوش اندازه و برازنده

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

از چشم کسی برق پریدن(شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد)

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

انسان بودن-شریف و درست بودن
خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن
دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم
این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

الحق-به‌راستی-حقیقتن

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

چاق شدن-بهبود یافتن-درمان شدن

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

پاتی-در هم و بر هم-نامنظم

انگشت به دهان نهادن-متحیر ماندن

پوست پلنگ پوشیدن-سخت به دشمنی برخاستن

 
زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال
 

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

 

 
ابوقراضه-ابوطیاره

خاطر خواه-عاشق-دل باخته

دو به دو-دو تا دو تا

 

تخت و تبارک-با آسودگی خیال
آشغالی-سپور

بُراق شدن-با خشم و غضب با کسی برخورد کردن

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

 

چَک-سیلی-کشید

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن
از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

 

انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)
روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

 

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

چِککی-فوری-به سرعت

 

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

بادکش کردن-بیرون کشیدن خون بوسیله ی بادکش

دستِ چپ-سمت چپ

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

چله نشین-کسی که از خانه بیرون نمی آید-خانه نشین

ریش شدن-ریش ریش شدن

 

چوبدار-گله دار-گوسفند دار

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

جمع کردن-گرد آوردن

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

آتشی شدن-از کوره در رفتن
تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

خدا نگهدار-خدا حافظ

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

دل دل زدن-نفس نفس زدن-تپیدن شدید قلب

 

چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده
تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
جایی-مستراح-توالت

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن
رو شور-سفیداب
دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

حق نشناس-نا سپاس

خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند
تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

خایه-بیضه-جرات

این سفر-این بار

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

پر گویی-روده درازی-پر چانگی

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

خاطرخواه شدن-عاشق شدن-دل باختن
جفتک پراندن-لگد زدن-بد رفتاری کردن-مخالفت کردن
حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

زاهرو-دالان-سرسرا

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن
حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

آب نخوردن-درنگ نکردن

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

آش نذری-آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند
دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

تبانی کردن-پنهانی پیمان بستن-ساخت و پاخت

پرچانگی کردن-پر گویی کردن-وراجی کردن

چهار دستی-فراوانی
از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)
پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک

استخوان خرد (نرم) کردن(با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن، دود چراغ خوردن)

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

برخوردن به کسی ،-به نطر کسی ناپسند آمدن-به کسی گران آمدن-احساس اهانت کردن-با کسی دیدار کردن

دور برد-دارای برد زیاد

 

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

 

پکاندن-ترکاندن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

تو بوق زدن-رازی را فاش کردن

 

 

 

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

حاشیه دار-کناره دار
حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن
تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

دل گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

 

روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

خواب و خوراک-خورد و خواب
رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن
خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد

آش و لاش-به‌کلی متلاشی‌شده-له‌ولورده

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه

دل آشوبه گرفتن-دچار حالت تهوع شدن
دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن