مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 356

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

چک و چانه-کنایه از دهان

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

چِخ کردن-راندن سگ

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح

چُل کلید-جام درویشان

جگر پاره-فرزند-جگر گوشه

بالینی-کلینیکی

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

 

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

 

حیوونی-نگا. حیوانکی

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

 

به دل خود صابون مالیدن-به خود وعده ی خوش دادن

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن
خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

آب تاختن(پیشاب کردن)

 

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک
اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد
پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن
تو در تو- تو به تو
دود گرفته-بوی دود گرفته-دودآلود-دود زده
 

خبر چین-سخن چین-جاسوس

بی فک و فامیل-بی کس و کار

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

از زبان افتادن-لال شدن

بِدو بِدو-با شتاب-سریع

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

پات-بی آبرو-بی تربیت

رده-حرف زشت یا نامربوط

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

 

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن
جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

خداحافظی کردن-به درود گفتن

دیر فهم-کند ذهن-کودن

پروار-فربه-چاق

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

خشک کن-دستگاه گرفتن رطوبت و خشک کردن لباس و پارچه

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

خوردگی-ساییدگی-فرسودگی

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

 

زالو-آدم سمج

خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن

چغاله بادام-بادام نارس

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

دوبل-دو برابر

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی
تو دار-راز نگهدار

دون پاشیدن-دانه دادن به پرندگان-در باغ سبز نشان دادن-وعده دادن

از چیزی زدن(از مقدار چیزی کسر کردن)

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

جز و ولز-نگا. جز و وز

افتادن تشت کسی از بام(رسوا شدن، باز شدن مشت کسی)
خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

 

حالا حالاها-مدت دراز

آه در بساط نداشتن(سخت بی‌چیز بودن، بیچاره و بینوا بودن)

پس بودن-عقب افتادن از دیگران

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

بی امان-پیگیر-دائم-پیوسته

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

دست دوم-کار کرده-مستعمل

 

تپلی-گرد و چاق
چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

چُس افاده-افاده ی بی جا

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

رشته ی سر در گم-وضع بغرنج-کار دشوار

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

چه چه زدن-خواندن بلبل-سخت خوش آواز خواندن
پا در رکاب-حاضر و آماده

چرکوندی-لکه دار کثیف

 

احتیاطی(نجس، ناپاک)
آب و خاک-میهن-دیار

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

خودفروشی-فاحشگی-خیانت

خوش و بش-خوش آمد گویی و احوال پرسی-چاق سلامتی کردن

اوستا چسک-فضول و مزاحم-سرخر

پا گرد-محل چرخیدن پله ها

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد
تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

حال آمدن-بهبود یافتن-سرحال شدن-چاق شدن

درد گرفتن دل از اسهال

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

دل آب شدن برای چیزی-بسیار مشتاق چیزی شدن

چپ چپ به کسی نگاه کردن-با اوقات تلخی-بدبینی یا اعتراض به کسی نگاه کردن

جَری شدن-خشمگین شدن-جسور شدن

باجه-جای بلیت فروشی

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

ترید- تلیت

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

آشیخ روباه-آب‌زیرکاه-مکار

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

دست کم-حداقل

باربند-جای نهادن و بستن بار

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

تلمبار- تل انبار

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

بی معنی- بیخود

 
پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی
خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

 

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

زنگ زدن-ترکیب شدن آهن با اکسیژن هوا-فرسوده شدن-بی مصرف شدن

اهل و نا اهل(کس و ناکس، نجیب و نانجیب)

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

خرج راه-هزینه ی سفر

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

دست کج-نامطمئن-دزد
تو به تو-گوناگون-لا به لا

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

 

رو شدن-آشکار شدن-فاش شدن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

جزاندن-آزار و اذیت کردن

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

داوطلب-خواستار-نامزد

آمده(شوخی و لطیفه)
بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده
رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن
ریش شدن-ریش ریش شدن

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

 

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت

چیزیش شدن-رازی در دل داشتن-حال غیر عادی داشتن
آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)
بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

زیر دُم سُست-زن منحرف

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

 

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

خنگ-نادان-ابله-کودن
آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

جان به جان آفرین تسلیم کردن-مردن-درگذشتن

خالو-دایی-کلمه برای خطاب در جنوب ایران

چَک-سیلی-کشید

دله-ظرف حلبی

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

درگیر شدن-گرفتار شدن-دچار آمدن-برخورد کردن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
زیر درختی-میوه هایی که زیر درخت فرو می ریزند

 
بِدو-دوان دوان-کسی که بسیار می دود-سریع

 

خبرگزاری-موسسه ی خبرگیری و انتشار خبر

الدنگ(بیکاره، مفتخور، بی‌غیرت)

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

ازرق-چشم زاغ

زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

تیپا خوردن-رانده شدن

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

رج کردن-رج بستن

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

حرف کشیدن از کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

جا-رختخواب-بستر

دخترینه-دختر-مونث

استکانی زدن-می‌خوارگی اندکی کردن

خایه دار-با جرات-شجاع

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

دعوا-مشاجره-نزاع-بازخواست و سرزنش
آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد
جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

دهن دره-خمیازه

خندق بلا-شکم
چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

تمام و کمال-کامل-به تمامی

 

زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن
دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

حرف نشنو-خیره سر و یکدنده

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

 

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

خاله جان آقا-یکی از چهار زن کلثوم ننه

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

جمع کردن-گرد آوردن

 

 

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

آبِ خشک-آب بسته

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

دهن دره-خمیازه

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)
آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

 

به سر دویدن- با سر رفتن

چاک زدن-نگا. چاک دادن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

باک کسی نبودن-اهمیتی ندادن-اعتنایی نداشتن

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

خجالت زده-شرم زده-شرمگین

 

 

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)
روغنی-آلوده به روغن

 

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

 

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

پاشنه بخواب-کفش راحتی

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

افسارگسیخته(سرکش)

آلاف و الوف(مال و ثروت، جاه و مقام)

چار طاق-به طور کامل

آتشی شدن-از کوره در رفتن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

داوطلب-خواستار-نامزد

پایاپای-خرید کالا با کالا-حساب کردن طلب های خود را به جای وام های گرفته

آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

چار میخ-اذیت و آزار سخت
پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

 
توپ علی گلابی زدن-بلوف زدن-بی پول سر قمار نشستن

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

انگار نه انگار-موضوع را نادیده بگیر!-گویی وجود نداشت

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

در آمدن گند کاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

احوال گرفتن-جویای حال شدن

تو دو کشیدن-کسی را وارد کاری کردن

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار
جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

زیر پوش-جامه ی زیرین

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

 

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

 

خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

چه غلط ها !-چه فضولی ها !

خانه آبادان-عبارتی به عنوان سپاس
خرت به چند-کی از تو پرسید؟ به حساب آوردن-اعتنا کردن
حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن
از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن
بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

زن بردن-همسر گرفتن مرد

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

بخت آزمایی-ترتیبی برای تقسیم جایزه میان خریداران بلیت

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

حق شناس-سپاس گزار

دو هوا شدن-بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

دیر کرد-تاخیر-تعویق
پخش-پراکنده

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

به حق پیوستن-مردن
آتشِ تر-شراب-لب معشوق

بخاری از کسی بلند نشدن-به حال دیگری سودی نداشتن-توانایی و برش نداشتن

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن
جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

جز و ولز-نگا. جز و وز

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

 

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

به خرج کسی نرفتن-بر کسی تاثیر نکردن-بر کسی موثر واقع نشدن

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم

دست دوم-کار کرده-مستعمل

به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

دهن تر کردن-اندکی نوشیدن-لو دادن

دست به عصا راه رفتن-با احتیاط رفتار کردن-بسیار محتاط بودن

زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده
پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

چارلا-چهار لا-چهار تو

 

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی